Аттьӧала гижӧд вуджӧдысьясӧс, кодъяс вежавидзӧмлун кузяыс эз пасйыны асьнысӧ.
Ӧнія кадӧ Коми муын бара кутісны ёна вензьыны велӧдчанінъясын канму кывъяс велӧдӧм кузя. Ай-мамъяс пӧвстысь кодсюрӧяс оз кӧсйыны, медым налӧн челядь велӧдісны коми кыв, сы пыдди пӧ бурджык эськӧ велӧдны суйӧрсайса кыв (ёнджыка, шуам, английскӧй). Мукӧд ай-мам, мӧдарӧ, тӧждысьӧны оз сӧмын коми кыв велӧдӧм вӧсна, но и сы вӧсна, медым ловзис коми кывъя велӧдчанін, коді лоас коми кыв да культура сӧвмӧдӧмын медшӧр отсӧгӧн-пыкӧдӧн, да кодӧс вӧлі тупкӧма сӧветъяс дырйи да сэсся роч империалистъясӧн.
Кыдзи ми ӧні вермам казявны, кык котыр костын кыптӧ вен. Ӧтиладорын локтысь йӧз, кодъяс ёнджыка олӧны войвывса каръясын. Тайӧ каръяссӧ лэптӧмаӧсь 1920-ӧд вояс бӧрын, медым перйыны Коми му пытшкысь быдсяма озырлун (Уква да Вӧркута костын). Мӧдладорын кызвынсӧ вужвойтыр, код вӧсна ас кадӧ и котыртӧма вӧлі асъюралӧмсӧ, медводз кыдзи "автономияа обласьт", а ӧні сідз шусяна "республика".
Колӧ содтыны да кутны тӧд вылын: кыкнан котырлӧн эмӧсь и ӧтувъя интересъяс сыын, мыйта вот (налог) кольӧ республика сьӧмкудйӧ, а мыйта мунӧ федерациялы. Та йылысь неважӧн на аслас интервьюын висьтавліс Анатолий Каракчиев, коді вӧлі Коми Республикаса медводдза юралысьӧс медводдза вежысьӧн. Му пытшса озырлун перйӧмысь чукӧртӧм вотыс дзоньнас мунӧ Роч му сьӧмкудйӧ, а Коми муын олысьяслы (вужвойтырлы ни колонистъяслы) оз коль нинӧм. Ставӧн тайӧс гӧгӧрвоӧны, но оз эскыны, мый эм позянлун татшӧмторсӧ кыдзкӧ вежны.
Сідзкӧ ставлы, коді кӧсйӧ ӧтувтны тайӧ кык ыджыд котырсӧ да артмӧдны оппозиция сяма ён визув (движение), колӧ медводз вӧзйыны кыв гӧгӧр вензьӧмысь петан туй. Сэтшӧм петан туй, медым сійӧ лоӧ лӧсяланаӧн ставлы. И эз сӧмын сы могысь, медым унджык йӧз кыскыны ас дор. Тайӧ колӧ и сы вӧсна, медым власьт эз вермы мӧда-мӧд вылас кык ыджыд котырсӧ усьӧдігӧн жебмӧдны сылы паныд кыптысь вынъяссӧ. А сэсся, кор комыс (ситуацияыс) кутас вежсьыны, медводз Роч му вывса медыджыд каръясын, выль кад локтас и став Коми муад. Жаль, но и тані ми век на Роч му вуджӧрынӧсь.
Кӧсъя пуктыны син водзаныд ӧткымын петан туй, код кузя вермас мунны сэсся Коми школаясын каналан кывъяс велӧдӧм. На пӧвстысь кык воддзаыс дзик ӧтарӧ банаӧсь, компромисстӧмӧсь, а мукӧдыс компромисс сямаӧсь:
1. «Европаса» петан туй – кыкнан каналан кывсӧ велӧдӧм. Бурыс – пыр позяс воны ӧти кывйӧ Коми муын став олысьлы, ӧта-мӧднысӧ пыдди пуктӧм да войтыркостса ёртасьӧм сӧвмӧдӧм. Омӧльыс – Республикаысь кутасны мунны найӧ, кодъяс оз окотитны велӧдны коми кыв, велӧдан системаӧ коми кыв пыртігӧн ковмас нуӧдны удж вывті уна ногӧн. Да и йӧзлӧн асвежӧртӧмыс улыс тшупӧдын на, тайӧ падмӧдас жӧ. Кык каналан кыв да нӧшта ӧти суйӧрсайса кыв велӧдӧны Финн муын, Швейцар муын, Каталан муын, Баск муын. Европаса уна мукӧд канмуын велӧдӧны каналан кыв да нӧшта кык суйӧрсайса кыв, либӧ чужан кыв, каналан кыв да суйӧрсайса кыв. Ӧтувъя Европаын пыр ёнджыка и ёнджыка кыптӧ сёрни: куим кыв тӧдӧм пӧ паськӧдӧ-сӧвмӧдӧ мортлысь вежӧрсӧ, мывкыдсӧ, сямсӧ, кужанлунсӧ, писькӧслунсӧ.
2. «Америкаса» петан туй – бӧрйыны да велӧдны сӧмын ӧти каналан кыв (сы серти, кутшӧм кутшӧм кыв вылын велӧдӧны велӧдчанінын либӧ классын ). Бурторйыс – озджык ков мырдӧн тшӧктыны, тайӧ ёнджыка лӧсялӧ роч мортлӧн асныра менталитетлы (вайӧ огӧ нин соссьӧй таысь). И сэтшӧм петан туйыс матысса кадӧ Комиын олысьыслы медкокни. Омӧльторъяс – йӧзыс оз век вермыны аддзыны ӧтувъя кыв. Татшӧм вариантсӧ бӧрйӧма АӦШ-ын, Канадаын, Выль Зеландияын да с.в. АӦШ-са уна штатын эм ӧтиысь унджык каналан кыв. Но тайӧ сетӧ сэтчӧс олысьлы сӧмын инӧд (право), а пӧртны олӧмас мортлысь тайӧ инӧдсӧ лоӧ канмулы (тані, штатлы). Таысь кындзи, йӧзыслӧн кӧть кутшӧм котыр вермӧ власьт отсӧгӧн восьтыны торъя велӧдчанін, кӧні кутасны велӧдны тайӧ котырыслы лӧсялана кыв вылын. Выль Зеландияын эмӧсь велӧдчанінъяс да классъяс, кӧні велӧдӧны сӧмын маори кыв вылын, либӧ мыйтакӧ маори кыв вылын, а мыйтакӧ английскӧйӧн.
3. Либертариан петан туй – велӧдчан кывсӧ да велӧдан кывсӧ быд велӧдчанін, велӧдчысьяс да налӧн ай-мам бӧрйӧны асьныс. Бурыс – йӧзыс асьныс тӧдӧны, мый налы колӧ да челядь ёна ӧдйӧджык кутасны велавны сыӧ, мый найӧ кӧсйӧны вӧлі велӧдны. Омӧльтор – дзик гӧгӧрвотӧм, кыдзи вужйӧдны бӧр коми кыв школаясӧ, кытысь сійӧ вӧлі уна во чӧжӧн кужӧмӧн пычкӧма этатистъясӧн.
4. Ме серти, медбур лоас пыртны бӧрйысьтӧг велӧдӧмсӧ сы серти, уна-ӧ йӧзыс торъя мутасын лыддьӧ тайӧ ли мӧд каналан кывсӧ чужан кывйӧн. Пуктам кӧ тшупӧд 10%, кыкнан каналан кыв кутасны велӧдны сӧмын сэні, кӧні тайӧ кыв вылын сёрнитысьяслӧн лыдыс мыйтакӧ тӧдчана, да сэк огӧ кутӧй дӧзмӧдны Вӧркутаса олысьясӧс либӧ изваса комиясӧс. Но каналан кыв велӧдӧмыс кольӧ ӧтдортны-мырддьыны позьтӧм морт инӧдӧн, мед кӧть и оз ло быть коланаӧн. Бурторйыс – районъясын да каръясын йӧзлӧн ӧта-мӧд дорӧ скӧрлун чинӧм. Ёнджыка позяс паськӧдны коми кыв велӧдӧм кузя уджсӧ сэні, кӧні тайӧ збыльысь колӧ (коми кывъя районъяс), а оз сэні, кӧні «тайӧ кыв вылас весиг пӧчьяс оз сёрнитны». Омӧльторйыс – гӧгӧрвотӧм, мый ковмас вӧчны сэтшӧм районъясын, кӧні мӧд кыв вылын сёрнитӧны 10% кымын (Вуктыл, Инта, Изьва). Сідз ли этадз, быд мортлы, бара на шуа, колӧ сетны позянлун велӧдны чужан кыв либӧ велӧдчыны чужан кыв вылын.
Кодкӧ шуас, мӧд петан туйыс – абу дзик ӧтарӧ бана да, позьӧ кольны сӧмын ӧти кыв, кодӧс ковмас быть велӧдны, но меным, кыдзи Коми муын чужлӧм мортлы да лов кылӧм серти Европаса мортлы, татшӧмторйыс оз во сьӧлӧм вылас. Демократ руа канмуаын ми огӧ вермӧй ӧтдортны да кольны пыдди пуктытӧг миян быд коймӧд олысьлысь кӧсйӧмсӧ да майшасьӧмсӧ.
А тіян ногӧн, кутшӧм петан туйыс лоӧ медбур да лӧсяланаӧн Коми муын быд олысьлы?
